Citizen Science
Dit blog zal gaan over het verschijnsel ‘citizen
science’, in het Nederlands ook wel burgerwetenschap genoemd, hoewel deze term
maar weinig gebruikt wordt. Citizen science is een beetje een mode-term, je
hoort het ineens steeds vaker zonder dat je echt een heel helder omlijnd idee
hebt van wat het inhoudt. Een kort bezoek aan Google Trends leert dat de term
pas in 2006 voor het eerst in de zoekmachine werd ingevoerd en sindsdien
gestaag populairder wordt. Maar wat is citizen science nu precies? Wikipedia
geeft de definitie als volgt:
“Wetenschappelijke projecten waarbij individuele
vrijwilligers of netwerken van vrijwilligers, waarvan de leden niet
noodzakelijkerwijs een wetenschappelijke opleiding hebben gehad,
onderzoeksgerelateerde taken zoals observaties, metingen of berekeningen
uitvoeren of beheren.”
In principe bestaat citizen science dus al veel langer
dan het begrip zelf bestaat. Amateurs houden zich al sinds mensenheugenis bezig
met wetenschap. Voor 1900 was wetenschap nog voornamelijk het domein van
zogenaamde ‘gentleman scientists’: mensen als Isaac Newton, Benjamin Franklin,
and Charles Darwin die uit persoonlijke interesse onafhankelijk onderzoek
uitvoerden en dit met eigen middelen financierden.
Toch is er voor dit fenomeen dus pas sinds een aantal
jaar een naam. Dit heeft alles te maken met de toegankelijkheid van het
bedrijven van wetenschap. Die heeft een enorme vlucht genomen door
technologische ontwikkelingen, het internet voorop. Het doorgeven van
observaties, metingen en andere gegevens is enorm vergemakkelijkt door het
internet. Bijna alle voorbeelden die in het Wikipedia-artikel over het onderwerp
genoemd worden, zoals de Nationale Tuinvogeltelling, Xeno-canto (een online
database met vogelgeluiden van over de hele wereld) en Galaxy Zoo (een online
project waarin deelnemers vrijwilligers sterrenstelsels helpen classificeren)
zouden niet mogelijk zijn geweest zonder het internet.
Het bekendste voorbeeld zijn misschien wel websites
waarop je natuurwaarnemingen door kunt geven zoals telmee.nl en waarneming.nl.
Op deze websites kunnen waarnemingen van planten, dieren, schimmels en andere
organismen ingevoerd worden. Inmiddels voeren tienduizenden mensen uit heel
Nederland enthousiast waarnemingen in op dit soort websites en de schat aan
gegevens die op deze manier is ontstaan levert inmiddels een immense bijdrage
aan de verspreidingsgegevens van flora en fauna in Nederland.
BIJ12, de uitvoeringsorganisatie van de samenwerkende
provincies, heeft het Natuurloket opgericht, deze organisatie beheert op zijn
beurt de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF). Het heeft behoorlijk wat
voeten in de aarde gehad maar inmiddels worden alle gegevens van websites als waarneming.nl,
telmee.nl, de databases van alle grote PGO’s (Particuliere Gegevensbeherende
Organisaties zoals SOVON, RAVON en de Zoogdiervereniging) en talloze andere
partners ondergebracht in de NDFF. Het is een kostbaar proces geweest om deze
databank op te zetten en te onderhouden en aan het gebruik zijn dus kosten verbonden.
School en BIJ12 zijn echter aan het nadenken over mogelijkheden om de NDFF
beschikbaar te maken voor studenten van VHL. Hopelijk komt daar een vruchtbare
samenwerking uit!
Nu is dit een blog over het kennislandgoed van Van Hall
Larenstein, en eigenlijk is het voorgaande een wat uitgebreide introductie voor
het oorspronkelijke doel van dit blog, namelijk een greep uit de leukste
waarnemingen (met foto) die zijn gedaan op ons landgoed en zijn ingevoerd op
waarneming.nl. Voor degenen die waarneming.nl een beetje kennen is het allemaal
gesneden koek, maar voor degenen die nog niet zo bekend zijn met de website is
het misschien leuk om even uit te leggen hoe je dit soort informatie in kunt
winnen.
Als je op de homepage van waarneming.nl in de bovenste
balk op ‘geografie’ klikt krijg je een dropdown-menu met de optie ‘lijst van
gebieden’, als je hier op klikt krijg je een pagina met een lijst van alle
gebieden die in Nederland aangemaakt zijn. Op deze pagina is echter ook een zoekveld
te vinden, als je hier ‘Larenstein’ invoert en op enter drukt krijg je twee
hits: ‘Leeuwarden - Van Hall Larenstein’ en ‘Velp - Larenstein’. De laatste van
de twee is het landgoed van onze school. Als je er op klikt krijg je een lijst
met alle waarnemingen die gedaan zijn op het landgoed en zijn ingevoerd op de website op chronologische volgorde. Hier kun je dus zien wat er de laatste tijd
allemaal is waargenomen in de schooltuin. In het menu aan de rechterkant van de
pagina vind je echter ook de optie ‘waargenomen soorten’. Als je hier op klikt
kun je per soortgroep bekijken welke waarnemingen er allemaal op het landgoed
zijn gedaan. Dit is een erg leuke manier om te kijken wat er allemaal is waargenomen op het landgoed maar je kunt deze zelfde stappen natuurlijk ook
doorlopen met de gemeente waar je woont of je eigen favoriete
natuurgebied als zoekterm!
Op deze manier is ook de volgende lijst van leuke
waarnemingen op het landgoed van VHL opgesteld.
Reptielen en amfibieën
De eerste groep die behandeld
wordt is die van de amfibieën en reptielen. Dat is een kort lijstje, want deze
soortgroep is niet sterk vertegenwoordigd op het landgoed. De gewonere soorten zoals
bruine kikker en gewone pad zijn er allemaal te vinden maar verder herbergt het
landgoed weinig spectaculairs.
 |
| Kleine watersalamander door Christiaan Hoogendoorn |
De gekozen foto is er één van een kleine watersalamander. Het is een mannetje in prachtkleed. Hij is opgevist uit de lange sloot die langs de T&L-tuin loopt. Hij is gefotografeerd in een cuvet dus hij is waarschijnlijk tijdens een praktijkles van het Helicon gevangen.
Planten
De volgende soortgroep is die van de planten. Dit is een moeilijke groep om hier te behandelen. Er komt natuurlijk ontzettend veel moois en bijzonders voor op het landgoed maar omdat er zo veel gesleept is met planten, zaden en zelfs complete grondsoorten en bodemtypes naar het landgoed zijn het bijna allemaal geïntroduceerde soorten. Toch zijn er drie leuke soorten uitgekozen om hier te laten zien.
 |
| Bevertjes door Kasper van den Broek |
Bevertjes is een grassoort die bewijst dat grassen niet saai hoeven zijn. Het is een grassoort met prachtige bloeiaren, zeker als je ze van zeer dichtbij bekijkt. In het wild is de plant te vinden in bijvoorbeeld kalkgraslanden, blauwgraslanden en stroomdalgraslanden maar met uitzondering van enkele plaatsen in Zuid-Limburg is hij overal vrij zeldzaam. Op school is hij te vinden op het bultje 'stroomdalgrasland' in de heemtuin van bos- en natuurbeheer.
 |
| Spaanse ruiter door Jan Willem Herman Vos |
De spaanse ruiter is een distelsoort die in Nederland ooit vrij algemeen was maar door veranderend landgebruik en intensivering van de landbouw op veel plaatsen verdwenen is. De soort is zeer karakteristiek voor goed ontwikkelde blauwgraslanden en de hoop was dan ook dat hij op zou komen in het blauwgraslandje in de heemtuin. Dat gebeurde en gebeurde maar niet, tot vorig jaar. Ineens verschenen er, tot grote vreugde van de beide André's, een aantal bloeiende spaanse ruiters in het graslandje. Er is nog een lange weg te gaan tot er gesproken kan worden van goed ontwikkeld blauwgrasland, als dat überhaupt mogelijk is op die plek, maar de vestiging van de spaanse ruiter is een flinke stap in de goede richting!
 |
| Bitterkruidbremraap door Elly en Geert Kor |
Een andere verrassing was het verschijnen van de bitterkruidbremraap. In Nederland is deze parasitaire plant '(zuivere parasieten zijn te herkennen aan het ontbreken van bladgroen) vooral gebonden aan de kustduinen waar hij parasiteert op, je raadt het al, bitterkruid. Nu staat er meer dan genoeg bitterkruid op het landgoed van VHL. In 2014 schoten er tot ieders verbazing ineens een paar exemplaren uit de grond in de buurt van de jeneverbessen bij de hoofdingang! De enige die wat minder verbaasd was, was André Hertog. Hij bleek de vestiging van de soort een beetje geholpen te hebben door wat zaad uit te strooien :D. Desalniettemin is de soort een ontzettend leuke aanvulling op de flora van het landgoed. Vorig jaar is hij niet meer verschenen dus het wordt even afwachten of de vestiging stand gaat houden.
Om te voorkomen dat dit blog onleesbaar lang wordt zullen de vogels, zoogdieren en ongewervelden in het volgende blog behandeld worden. Stay tuned!
